Çinko Özellikleri ve Faydaları Nelerdir?

Çinko, periyodik tabloda II B grubunda bulunan, açık mavimsi gri renkli, kırılgan ve erime noktası düşük bir metaldir. Geniş bir kullanım alanı olan bu metal geçiş elementleri grubundadır. Tarihte çok eski dönemlerden itibaren bilinen çinko, sahte gümüş olarak tanımlanmıştır. Kırılgan ve sert bir yapıda olması nedeniyle, 120 derece sıcaklıkta şekillendirilebilir. Çinko galvanizleme ve anot olarak korozyon koruma için önemlidir. Çinko tek indirgenme derecesi bulunan, bileşiklerinde +2 değerlik alan bir elementtir. İndirgen amfoter özellikte olup, bileşiklerde çoğunlukla iyonik bağ yapmaktadır. Amin, amonyak, halojen iyonları ve siyanürle kompleks bileşikler yapar. Yanıcı özelliği yoktur ve güçlü bir indirgeyicidir. Elektropozitif özelliği sayesinde yükseltgen olmayan asitlerle girdiği tepkimede hidrojen açığa çıkarmaktadır. Soğuk ve kuru havadan etkilenmeyen çinko, nemli havada üzeri ince bir hidrokarbonat katmanıyla kaplandığından, halojenlere karşı daha dayanıklı olur ve derin bir yükseltgenmeden korur. Asitlerde hidrojen ayrıştırarak çözünür, su içindeyken üzerinde koruyucu hidroksit oluştuğundan çözünmez. Bazlarda çinkat verip çözünür. Derişik sülfat asidinde SO2, nitrat asidinde ise N2O, NO2 ve NH3 gibi ürünleri oluşturabilmek için çözünür. ZnO, ZnSO4, ZnCl2 en önemli çinko bileşikleri arasında bulunur.

Çinko, alüminyum, demir ve bakırın ardından en çok kullanılan elementtir. Üzerinde bulunan koruyucu hidrokarbonat tabakası nedeniyle havadan etkilenmediğinden, çatı kaplamalarında kullanılır. Korozyon koruması için, otomotiv sanayiinde, bazı metallerin galvanizlemesinde, kuru pillerin dış kabında kullanılır. Alman gümüşü, pirinç gibi alaşımların üretiminde, demir çelik malzemelerini koruma amacıyla kaplamalarında, çinko ve pirinç levha yapımında, basınçlı dökümlerde kullanılır. Sanat eşyası yapımında döküm yapılarak, diş dolgularında cıvayla amalgama şeklinde tedavi amaçlı, göz hastalıklarında, merhemlerde ciltteki su kaybını önlemeye yönelik kullanılır.

Çinko uzun ömürlü bir metaldir. Bu nedenle şarj edilen pillerde, demir çelik ürünlerinde, çatı yapımı ve inşaat sektöründe kullanılır. Çinko oksit olarak kibrit üretiminde, lastik, merhem ve bazı kozmetik ürünlerin üretiminde kullanılır. Çinko sülfür olarak floresan ile katot ışınlı lamba yapımında, çinko sülfat olarak kumaş boyaması, tarım ilaçları ve tıp alanında kullanılır. Çinko klorür olarak mobilyaların korunması ve lehim üretiminde kullanılır. Vücut için gerekli olan çoğu vitamin ve mineral ilaçlarında bileşen olarak kullanılır. Bu, çinkonun bağışıklık sisteminin düzenli çalışmasını sağlama özelliği bulunmaktadır. Antioksidan özellikleriyle cilt ve kasların erken yaşlanmasını önler, yaraları iyileştirmekte ve görme duyusunu güçlendirmekte etkilidir.

İnsan vücudunda çoğu hücrenin içinde bulunması gereken çinko, vücutta olan biyokimyasal reaksiyonlar için gerekli olan 100 çeşit enzimi aktifleştirmektedir. Hücrelerin çoğalması ve büyümesini sağlamak amacıyla her gün belirli oranda dışarıdan alınması gerekli görülen bir mineraldir. Bağışıklık sisteminin kurulmasında, yara iyileşmesinde, tat ve koku almada, görme duyusunun güçlendirilmesinde, DNA sentezinde çinko gereklidir. Antikor ve akyuvar oluşumunda etkili olur.

Çok sayıda besin kaynağında bulunan çinko, özellikle istiridyede bol miktarda vardır. Bunun dışında kümes hayvanlarında, kırmızı et, fındık, fasulye, tahıl ürünleri, deniz ürünleri, süt ve süt ürünleri çinko içermektedir. Ancak kırmızı et ve deniz ürünleri içeriğinde çinkonun emilimini azaltan maddeler bulundurmadığından, aksine emilimi artıran amino asitlere sahip olduklarından en iyi çinko kaynaklarıdır. Mayalanmış tahıl ekmeklerinde olan çinko, mayalanmamış ürünlerde olan çinkodan daha fazla etkili olur.

Yeni doğanlarda ve 6 aylığa kadar olan bebeklerde günde 3 mg, 10 yaşına kadar günde 10 mg, ergenlikte günde 15 mg, gebe kadınlarda ise günde 20 mg çinko gereksinimi bulunmaktadır. Çinko bazı dönemlerde daha fazla alınmalıdır. Özellikle gebelik döneminde, emzirme döneminde, çocuklukta ve yaşlılarda çinko ihtiyacı artış gösterir.

Yeteri kadar çinko alınmadığında ya da emilim zayıf olduğunda, insanlar enfeksiyonlara karşı daha meyilli olurlar. Öğrenme yeteneği azalır, büyüme çağında aksaklıklar olur, el ve ayaklar soğur, tat alma ve koklama zayıflar, tırnaklarda beyaz lekeler görülür. Ciltte lezyonlar, ishal, iştahsızlık, yara iyileşmesinin geç olması gibi etkilerde çinko azlığına bağlı ortaya çıkabilir. Bunun tehlikeli boyutlarda olması halinde, bağışıklık sistemi işlevini yerine getiremez, grip ve soğuk algınlığı daha sık görülür. Çinko fazlalığı olması halinde, bu böbrekler kanalıyla dışarıya atılır.